اکوتوریسم (Eco Tourism) یا بوم گردی به ساده ترین تعریف یعنی :
ورود به یک منطقه گردشگری و طبیعی و لذت بردن از آن بدون اینکه اثری از حضور شما در طبیعت باقی بماند.
گردشگری سال ها است اولین صنعت پر درآمد دنیا است. سالیانه چیزی در حدود 3 میلیارد سفر در جهان تنها از طریق خطوط هوائی اتفاق می افتد. حتی کشورهای کوچک و ضعیف ( از منظر اقتصادی ) شروع به سرمایه گذاری در بخش گردشگری کرده اند. گویا مردم زمین، خسته از دنیای شلوغ و پر آشوب امروزی، دامان طبیعت را آرام ترین و امن ترین مکان برای زندگی یافته اند.
این موضوع دیگر امری طبیعی شده است که، خانواده ها از، دست رنجِ کار خود ( گاها یکساله و پس اندازهایشان )، برای آرامش خود هزینه می کنند. آنها این آرامش را در سفر و طبیعت یافته اند. اما متاسفانه بسیاری از ما هنوز آگاهی و آموزش کافی برای سفر کردن ندیده ایم.
روزانه به تعداد آژانس های گردشگری، هتل ها، کمپ های طبیعی و سفرهای ماجراجویانه افزوده می شود و حقیقتا توریسم، صنعتی پر سود و با رشد بالا شده است. و همین امر موجب گردیده تا بسیاری از زیست بوم های بکر زمین، قربانی سودجوئی بسیاری از این موسسات شده؛ که با بی توجهی به طبیعت و بومیان، تنها به فکر دریافت و استخراج از طبیعت و منطقه هستند.
اما در این بین گویا کم اهمیت ترین موضوع، طبیعت و زیست بوم باشد. آژانس های مسافرتی غالبا به دنبال سودهای کلان خود از این فرصت بدست آمده هستند و توریست ها نیز تنها به دنبال لذت بردن حداکثری از این فضای تنفس کوتاه، در یکسال کاری شلوغ.
شاید این برداشت دائمی و بی رحمانه ی ما از طبیعت و زمین موجب شده است که واژه بوم گردی ( Eco Tourism )اساسا به وجود بیاید.
بوم گردی در تعریف استاندارد یعنی : سفری مسئولانه به طبیعت برای آرامش، لذت و ایجاد درک متقابل با آن؛ به گونه ای که طبیعت و بومیان منطقه، بیشترین منفعت را از حضور شما برده باشند. جامعه جهانی اکوتوریسم در سال 2015 این تعریف جدید را برای اکوتوریسم در نظر گرفت. رعایت این تعریف ساده یعنی :
” هر سفری که در آن، اثری از شما در طبیعت باقی بماند؛ شامل اکوتوریسم نمی شود. ”
در اکوتوریسم شما علاوه بر رعایت حال طبیعت و آسیب نزدن به آن، در رشد شرایط اقتصادی مردم بومی و محلی نیز مشارکت خواهید داشت. قطعا اولین گام در اکوتوریسم برای میزبان و میهمان، آموزش است. بومیان باید بدانند که تنها راه رسیدن به یک درآمد و رشد اقتصادی پایدار، در گرو حفظ منابع طبیعی و زیست بوم آنها است. ضمنا باید فرا بگیرند که حفظ فرهنگ ها و آداب و رسومشان، یکی دیگر از اصلی ترین مسئولیت های آنها در قبال زیست بوم شان است. مسافران نیز در نقطه مقابل باید با آگاهی و آموزش کافی، پای به مناطق گردشگری بگذارند. آنها باید در طول سفر به فرهنگ و آداب و رسوم اجتماعی بومیان ارزش داده و محیط طبیعی و حیات وحش آنها را دستخوش تخریب و یا تغییر نکنند. به خاطر دارید که به شما گفتیم اکوتوریسم یعنی لذت متقابل طبیعت، شما و بومیان از عمل گردشگری و یا سفر.
بوم گردی در واقع یعنی سفری مسئولانه به دامان طبیعت و یا منطقه گردشگری؛ شاید به ساده ترین زبان بوم گردی یعنی ” سفری اخلاقی داشتن. ”
امروز پس از گذشت نزدیک به سی سال از ایجاد مفهوم اکوتوریسم ، اقبال به این گونه از گردشگری، روزانه در حال گسترش است. گویا شرایط حال و تاسف آور طبیعت در سال های اخیر، در کنار از بین رفتن تدریجی فرهنگ های اصیل جوامع بومی، زنگ خطر را برای تمامی ساکنان زمین به صدا در آورده است.
یک بوم گرد مسئول، به خوبی می داند که تنها با دریافت کردن از طبیعت و برداشت غیر اصولی از منابع آن، راهی بجز تخریب زمین را طی نمی کند. در نقطه مقابل این موضوع، بوم گردی با تقویت اقتصاد و شرایط زندگی بومیان محلی، این امکان را ایجاد می کند تا آنها پیش از همه، مسئول طبیعت و فرهنگ جامعه خود باشند. خوشبختانه در سال های اخیر، مراکز زیاد بوم گردی در استان های زیبای ایران نیز شروع به فعالیت کرده اند. هدف آنها نیز در راستای انجمن جهانی اکوتوریسم است. طبیعت گردی و بوم گردی در این مراکز کاملا سازگار با محیط طبیعی و فرهنگی این مناطق است. در این نوع گردشگری دیگر خبری از سفرهای گروهی با تعداد زیاد نیست. بوم گردان در گروه های کوچک و متوسط با رعایت اصول پایه ای حفظ محیط زیست و ارتقاء رفاه مردم بومی، به سفر و لذت بردن از طبیعت می پردازند. به جای استفاده از خودروهای سافاری عظیم الجثه و آسیب زدن به طبیعت و فرسایش خاک و همچنین ایجاد دی اکسید کربن مازاد در طبیعت، در بوم گردی تنها وسیله شما دوچرخه یا پای خودتان است. بوم گردان نیز به جای اینکه هزینه های هنگفتی را صرف حضور در هتل های مجللی نمایند که با تخریب طبیعت به وجود آمده است، در اقامتگاه هایی کاملا محلی و سازگار با محیط طبیعی و اجتماعی آن زیست بوم، اقامت می گزینند. در واقع علاوه بر اینکه مسافران در این نوع سفر، از هزینه های مسافرت خود تا حد قابل توجهی می کاهند، بلکه بودجه سفر آنها به طور مستقیم صرف توسعه پایدار منطقه و خود بومیان می شود. در این سفرها دیگر خبری از قطع درختان، کمپ زدن های غیر اصولی، آتش روشن کردن های بی مورد و ارتباط های مخرب آنها با گونه های جانوری منطقه نیست. جالب است بدانید بسیاری از گردشگری های طبیعی هیچ نشانی از بوم گردی ندارند. در این سفرها که گاها به آن به اشتباه نام سفرهای ماجراجویانه یا طبیعت گردی می دهند، مسافران اولین شرط بوم گردی را رعایت نمی کنند. همانطور که گفتیم اولین شرط بوم گردی ” حضور شما در طبیعت و زیست بوم به گونه ای است که، پس از بازگشت، هیچ اثری از شما در آن باقی نماند. “ پس دیگر کمپ زدن های گسترده در دامان طبیعت، استفاده از خودروهای عظیم الجثه در پیچ و خم کوه ها و تپه ها و تغذیهی حیوانات حیات وحش زیست بوم ، هرگز به معنای بوم گردی نیست.
جالب است بدانید بیشترین آسیب به جنگل های بکر ایران، دشت های فوق العاده آفریقا و حتی طبیعت دست نیافتنی قطب جنوب، توسط همین به ظاهر طبیعت گردان اتفاق افتاده است.
سفر به زیست بوم ها بدون مسئولیت پذیری، آگاهی و آشنایی به اصول اکوتوریسم موجب گردیده است علاوه بر از بین رفتن ویژگی های طبیعی آن منطقه، بومیان نیز به صورت مستمر از فرهنگ و آداب و رسوم خود دور شده و زیست بوم، پس از گذر زمانی اندک، دیگر آن ویژگی های بکر و منحصر به فرد خود را نداشته باشد.
اگر شما هم عاشق سفر، طبیعت گردی و از همه مهمتر علاقه مند به سلامت و پایداری زمین هستید، باید اولین تغییر را در خود ایجاد کنید. این موضوع امری ثابت شده و تجربه ای جهانی است، که مسافران می توانند یک زیست بوم بکر با فرهنگی منحصر به فرد را حفظ و یا تخریب نمایند. آگاهی و نیازهای مسافران است که بازخوردش را در نحوه تعامل افراد بومی، با فرهنگ و طبیعت خود نمایان می کند. شما به عنوان یک طبیعت گرد حقیقی باید به گونه ای رفتار کنید که حتی خاک منطقه هم متوجه حضور شما نشود. شما باید در حفظ منابع آب و حتی یک شاخه از گیاهان آن منطقه، بکوشید. با خرید کردن صنایع دستی، از تولید کنندگان محلی، به درآمد زائی آنها کمک کنید؛ تا بومیان همچنان با اشتیاق، فرهنگ خود را حفظ و زیبایی های آن را پایدار نگاه دارند. یک بوم گردِ خوب است که، می تواند موجب شود یک روستایی به جای تخریب محل زندگی خود و طبیعت پیرامون آن، در همان فضای منزل محلی اش، پذیرای شما باشد. شما به عنوان یک طبیعت گرد مسئول، می توانید تعیین کنید که یک کمپ دوچرخه سواری در دامان یک کوه در گیلان ساخته شود و یا یک مرکز تخریب طبیعت با ماشین های شاسی بلند سنگین. شما به عنوان یک طبیعت گرد مسئول، تنها کسی هستید که می توانید در حفظ زبان، آداب و رسوم، سنن و پوشاک مردم بومی یک منطقه بکر، اثرگذار باشید. بومیان محلی اگر در مسیر فرهنگ و سنن خود حمایت شوند، به جای ماهی گیری های عظیم، از همان چوب و قلاب سنتی استفاده می کنند، و بجای آنکه در دل طبیعت، سازه های فولادی و بتنی بسازند، در همان خانه های کاهگلی، میزبان شما خواهند بود.
ایران خوشبختانه همچنان سرشار از بسترهای بکر و بی نظیر برای طبیعت گردی است. پس اگر واقعا دوستدار طبیعت هستید و تنها، مصرف کننده آن نمی باشید، با اصول بوم گردی آشنا شوید. در گوشه و کنار کشورمان، مراکز بوم گردی استانداردی به وجود آمده اند که می توانند به خوبی و مسئولانه، پذیرای طبیعت گردان واقعی باشند، این مراکز، حقیقتا خودشان یک جاذبه گردشگری هستند. در آنها به قیمت از بین بردن طبیعت، اتاق های چند صد متری با حمام و کف پوش لوکس وجود ندارد. خبری از تخت و تشک های چند میلیونی هم نیست. به جای آن، در یک فضای بکر و سرشار از آرامش، شما همچون یک بومی، از زیست بوم منطقه و طبیعت آن لذت می برید. میزبانان شما کت های گران به تن ندارند و با همان لباس محلی از شما پذیرایی می کنند. دیگر همچون سلف سرویس هتل ها، همان غذاهای تکراری که در روزهای عادی میل می کنید، با اصراف زیاد چیدمان نشده اند، بلکه شما همان غذایی را می خورید که محلیان آن زیست بوم می خورند.
در آخر به شما توصیه می کنیم با یک جستجوی کوتاه در وب سایت ما، مراکز بوم گردی ایران را بیابید و برای یک بار هم که شده، طبیعت گردی مسئولانه را تجربه کنید. شاید بوم گردی و اکوتورسیم ، کوچک ترین قدردانی ما از طبیعت و زیست بوم های بکر آن باشد.